MOS-actiefiche: We zeggen 'NEEN' tegen afval

De leerlingen onderzoeken wat afval is, hoe afvalstromen ontstaan, hoe de maatschappij er mee omgaat, en hoe we afval zoveel mogelijk kunnen vermijden. Onderstaande niet-limitatieve vragenlijst kan helpen bij het opzetten van het onderzoek.

Afval dat thuishoort in de natuur/het bos

We observeren de boomspiegel onder een boom.

• Wat gebeurt er met de blaadjes en twijgjes op de grond?
• Wie helpt om de blaadjes en afgevallen twijgen en takken op te ruimen?
• En wat gebeurt er met dode dieren in het bos/de natuur?
• Hoe lang duurt het vooraleer blaadjes, twijgjes, dieren door de natuur zijn opgeruimd?
• Is er daar een verschil in tijd? Hoe komt dat?

Afval dat niet thuishoort in de natuur/het bos

• Wat heb je gevonden? Uit welk materiaal bestaat het (plastic, metaal, papier, glas, …)?
• Hoe is dat hier gekomen? Wat vind je daarvan?
• Wie maakt deze materialen? Vanwaar komen de grondstoffen?
• Hoe komt het dat het niet verteert of wordt opgegeten?
• Kunnen we te weten komen hoe lang het duurt vooraleer het weg is?
• En is het dan ook echt weg? Of toch niet? → bv. microplastics
• Wat kan je concluderen over natuurlijk versus niet natuurlijk afval?

Ik en afval (mijn speelgoed, kleerkast, voedsel, ...)

• Hoe ga ik/gaan we thuis om met afval?
• Wordt er thuis (goed) gesorteerd? Gecomposteerd? Hoe doen we dat?
• Proberen we thuis afval te vermijden? Waarom doen we dat?
• Hoe pakken we het aan om minder afval te hebben?
• Vermijd ik thuis afval? Hoe doe ik dat? Kan het beter en hoe?

Afval op school

• Welke soorten afval hebben we op school?
• Hoe komt het in de school terecht? (wie brengt het mee?)
• Wat brengen de leerlingen mee (en wat laten ze achter)? Wat is van de school zelf?
• Hoe wordt het afval verzameld?
• Wordt het gesorteerd of niet? Waarom wel/niet? Gebeurt dat goed?
• Waar gaat het afval van de school naartoe? Wat gebeurt er dan mee?
• Kunnen we ervoor zorgen dat we minder afval op school hebben?
• Hoe pakken we dat dan best aan?

De school lanceert een uitdaging voor het schoolteam, de leerlingen, de (groot)ouders en externen die een binding met de school hebben (bv. leveranciers) om de afvalstromen op en naar de school tot een minimum te helpen beperken. Samen zoeken we creatieve oplossingen om schijnbaar overbodige of verouderde materialen een nieuw en zinvol leven te geven (bv. pimpen).

Hieronder volgt een voorbeeld van een mogelijke actie. Het staat jullie uiteraard vrij om eigen acties te bedenken. Houd daarbij wel steeds het vooropgestelde doel (minder afval) voor ogen.

Actie 1

Elke klas brengt haar afvalstromen gedurende een bepaalde periode (bv. een week) in kaart. Dat kan d.m.v. foto’s, tekeningen, grafiekjes, … (afhankelijk van de leeftijd). Zowel de leerkracht als de leerlingen doen mee. Dagelijks wordt (kort) besproken welk afval (nog) werd meegebracht, of het kan worden vermeden, en wat het afvalvrije alternatief is. Op basis hiervan ondernemen leerkracht en leerlingen op klasniveau actie om alvast zelf zo weinig mogelijk afval mee naar de school te brengen.

Actie 2

De resultaten van de verschillende klassen worden op de leerlingenraad, de MOS-raad, of een ander leerlingenforum naar voren gebracht en besproken. Er wordt bekeken waar de school zelf nog inspanningen kan doen (bv. minder papierverbruik) en of (en hoe) deze haalbaar zijn. De voorstellen worden in een to-dolijstje gegoten en met veel bombarie door de leerlingen aan de schoolverantwoordelijke overhandigd.

Actie 3

Neem met de leerlingen een kijkje op de schoolzolder, -kelder, of andere rommelplaats. Daar staan gegarandeerd dingen die een tweede leven kunnen krijgen. Geef de klas een zoekopdracht (bv. Pinterest) naar creatieve, leuke ideeën om de vergeten spulletjes te repareren of pimpen. Kunnen ze in de school zelf geen plaats krijgen of zinvol worden gebruikt? Organiseer dan een veiling (bv. tijdens het schoolfeest), hetzij voor de schoolwerking (bv. voor de financiering van de vergroening van de speelplaats), hetzij voor een goed doel dat de school genegen is.

Gouden tip!

Spulletjes weggeven doet deugd! Waarom geen deel- en/of weggeefkast in de school installeren?

• Een duidelijke ‘Ja!’ van het ganse schoolteam is één van de sleutels tot het welslagen van het opzet. Neem dus de tijd om het project met hen te doorspreken. Laat je indien gewenst coachen door de MOS-begeleiding.
• Op beleidsniveau is het belangrijk om de aankoopdienst en de coördinerende directie mee te hebben. Sommige scholen zitten vast aan contracten, zodat er op korte termijn niet meteen schot in de zaak komt. Bekijk met leveranciers hoe en waar leveringen afvalvriendelijker kunnen.
• (Groot)Ouders zijn een essentiële schakel om van een afvalarme school een succes te maken. Onderneem best geen actie zonder vooraf met hen te bespreken wat de bedoeling is. Houd goed voor ogen dat het ook van hen een inspanning zal vragen. Geef hen inspraak, doch blijf de vooropgestelde doelen bewaken, en durf dat ook te motiveren.
• Ga op zoek naar handige Harry’s en Henriettes binnen en buiten de school. Vergeet daarbij zeker de schoolklusjesman/vrouw niet. Zij zijn van onschatbare waarde om bv. oude spulletjes te helpen repareren of pimpen  (zie actie 3).
• Breng het afvalproject regelmatig op de leerlingen- of MOS-raad. Signaleer problemen wanneer het ergens fout dreigt te lopen.
• Laat je inspireren door vernieuwende voorbeelden zoals de verpakkingsvrije winkel, de kringwinkel, de zelfplukboerderij, …
• Informeer bij de gemeentelijke milieudienst hoe die jullie kan ondersteunen.

• Betrek (groot)ouders van bij het begin van het project. Geef ze inspraak.
• Visualiseer de vorderingen op een leuke en aanschouwelijke manier. Laat de leerlingen dit uitdenken en uitwerken. Maak ouders en bezoekers hier op attent en licht toe (of laat de kinderen toelichten).
• Deel het initiatief via de gekende en door de school gebruikte mediakanalen.
• Nodig notabelen en de media uit. Maak van de gelegenheid gebruik om (door te kinderen) toe te lichten hoe jullie te werk gingen en welke de criteria waren.
• Getuig op fora en overlegmomenten met andere scholen over jullie aanpak. Wissel ervaringen uit. Leer van elkaar.
• Worden de schoolgebouwen na de schooluren door derden gebruikt? Breng hen dan minstens op de hoogte van jullie doelstellingen en acties. Ga, indien nodig, met hen in overleg en maak duidelijke afspraken.

We geven je een idee hoelang het duurt vooraleer bepaalde producten die we regelmatig in de wegberm of op straat vinden, door de natuur afgebroken zijn. Schrik niet!

• papier en karton – half jaar
• sigarettenpeuken – 2 tot 12 jaar
• kauwgom – 20 tot 25 jaar
• blikje – minstens 50 jaar
• glazen fles – 1 miljoen jaar
• petfles – breekt niet af → worden microplastics
• plastic tas – breekt niet af → worden microplastics

Oude spulletjes een nieuw leven geven is prachtig en geeft voldoening. Waak er echter over dat het ook een duurzaam karakter krijgt, zodat het voorwerp opnieuw verschillende jaren mee kan. Niets zo erg dan dat het na enkele dagen of weken toch bij het vuilnis belandt. Op die manier resulteert een goedbedoelde actie uiteindelijk in een maat voor niets. En dat zou jammer zijn, toch?

Lager onderwijs 

Maatschappij: 2.2, 2.4, 2.5

Natuur: 1.2, 1.3,  1.6,  1.7, 1.14,  1.15, 1.23, 1.24, 1.25

Techniek: 2.2, 2.3

Brongebruik: 5.1

www.mosvlaanderen.be/kamoshibaiverhalen: speciaal voor kleuters en jongere kinderen ontwikkelde MOS de kaMOShibaiverhalen. ‘Zack gaat op reis’, ‘Red de brooddoos’, ‘Mier heeft een probleem’, en ‘Dylan deelt’ sluiten aan bij het thema afval.

Kostbare Kost: Alles weten over voedselverlies? Dan zijn de educatieve pakketten Kostbare Kost van MOS gegarandeerd iets voor jullie!

www.bewustverbruiken.be/artikel/de-piraminder: De piraminder geeft op een eenvoudige manier weer hoe we minder kunnen consumeren. Ook perfect met kinderen te gebruiken!

www.ikdeel.be: website over deelinitiatieven voor scholen. Met een stappenplan, lesmateriaal, en goede praktijkvoorbeelden.

www.dekringwinkel.be: website van de gelijknamige bekende winkels. Met leuke ideetjes voor hergebruik (en dus minder afval).

www.cleanuptheworld.org: internationale website over de gelijknamige actie.

www.plasticsoupfoundation.org: Alles wat je weten wil over plastic soup vind je op deze website.

www.meiplasticvrij.com: actiegerichte website door en voor scholen. Om van mei-plasticvrij ook in jouw school een succes te maken. Gewoon doen!

Scholenwerking IVAREM - IVAREM: Op deze website van Ivarem kan je heel wat tips vinden om je school afvalarm te maken. Hier is ook een aanbod voor kleuter en lagere scholen te vinden met mogelijkheden tot het volgen van workshops in het werkingsgebied van Ivarem.

Wat doet IDM voor scholen? | IDM: IDM levert heel wat inspanningen om scholen te helpen zo weinig mogelijk afval te creëren binnen de schoolmuren. Zij biedt educatieve ondersteuning, logistieke ondersteuning en helpt scholen bij het uitwerken van projecten binnen het thema afval.