In dit praktijkboek vertellen leerkrachten uit basis en secundair onderwijs over hun ervaringen met buitenles. Wat zijn de voordelen, hoe begin je eraan, wat zijn de drempels en hoe overwin je ze? Er komen ook wetenschappers aan het woord over de troeven van buiten lesgeven.
Klassen zonder muren. Een praktijkboek over buitenles
In 2021 onderzocht UAntwerpen in opdracht van Duurzaam Educatiepunt de wetenschappelijke literatuur over natuurbetrokkenheid in het secundair onderwijs. Het rapport gaat dieper in op de drempels en de hefbomen om jongeren meer te betrekken bij de natuur. Een aanvullende bevraging door Duurzaam Educatiepunt wijst uit dat jongeren het belangrijk vinden om natuur te hebben in de buurt waar ze wonen of naar school gaan. 93% van de bevraagde jeugd blijkt enorm te vinden voor buitenles.
Natuurbetrokkenheid bij jongeren in het Secundair Onderwijs. Wetenschappelijk rapport en bevraging
Kinderen en jongeren die veel tijd doorbrengen in de natuur, ontwikkelen op latere leeftijd een sterkere natuurbetrokkenheid en zijn eerder bereid beter zorg te dragen voor de natuur. Bovendien lijkt veelvuldig natuurcontact jongeren beter te leren omgaan met de negatieve gevoelens die gepaard gaan met de klimaatproblematiek.
(Bron: zie literatuurlijst 1, 3, 14)
Er is al heel wat onderzoek gebeurd naar het effect van de natuur op onze gezondheid. Op de website van Vlaams Instituut Gezond Leven vind je enkele voorbeelden.
Bovendien maakt de natuur geen onderscheid tussen arm, rijk, jong en oud. Sterker nog, steeds meer onderzoek toont aan dat natuur in de nabije omgeving de gezondheidskloof mee helpt dichten.
(Bron: zie literatuurlijst 20)
Bij kinderen die buiten les krijgen of buiten spelen, stelt men vast dat het cortisolniveau daalt waardoor het stressniveau ook daalt. Bij kinderen die binnen les krijgen, ziet men die daling amper tot niet.
(Bron: zie literatuurlijst 5, 17)
Door buiten te leren, leren kinderen betekenisvolle verbanden te leggen, leren ze concreet toe te passen wat ze in de 'binnenles' leerden, of worden ze net uitgedaagd om in de binnenles verdiepend aan de slag te gaan met leerimpulsen uit de buitenles. De (be-)leefwereld wordt mee onderdeel van de leeromgeving. Op die wijze is buiten leren zelfs een krachtige insteek om met de 21ste eeuwse vaardigheden aan de slag te gaan.
(Bron: zie literatuurlijst 5, 12)
Buiten leren is ervaringsgericht leren, is actief leren, is ruimte krijgen als leerling om op onderzoek te gaan en om vragen te stellen vanuit verwondering. Buiten leren is authentiek leren waarbij de leerling gericht op weg gaat. Buiten krijgt leerstof een concrete context en worden vragen beantwoord door nieuwe kritische vragen. Buiten leren is niet beter dan binnen leren, het is het complement ervan. Buiten leren sluit aan bij de natuurlijke nieuwsgierigheid en bewegingsdrang van kinderen en jongeren.
(Bron: zie literatuurlijst 6, 8, 10, 15)
Enerzijds merken leerkrachten op dat buiten leren een positieve impact heeft op de ontwikkeling van hun leerlingen. Aansluitend geven leerkrachten aan dat door buiten te gaan, leerprocessen heel puur en authentiek verlopen doordat leerlingen vanuit nieuwsgierigheid en verwondering vragen stellen. Hierdoor kunnen leerkrachten op een heel authentieke manier met de inhoud uit het curriculum aan de slag.
(Bron: zie literatuurlijst 15)
Buiten leren stimuleert de ontwikkeling van kritische en creatieve denkvaardigheden.
(Bron: zie literatuurlijst 18)
Wetenschapsjournalist Mark Mieras onderzocht het belang van buitenles voor het kinderbrein. Met meer sport, spel, beweging en vrije speeltijd presteren leerlingen cognitief beter. Basisschoolleerlingen die buiten hebben gespeeld gedragen zich beter in de klas en zijn taakgerichter. Kinderen die tijdens het leren hun lichaam gebruiken, presteren onder bepaalde omstandigheden beter in de les. Dit blijkt bij jonge kinderen nog meer op te gaan voor jongens en kinderen uit een zwakkere socio-economische context.
(Bron: zie literatuurlijst 4, 11, 12,16)
Door samen levensechte uitdagingen aan te gaan, ontwikkelen leerlingen sociale vaardigheden en waarden. Ze leren om te gaan met rolverdelingen, leren samenwerken en ontwikkelen doorzettingsvermogen. Ze ervaren hoe ze effectief kunnen communiceren en onderling goede relaties kunnen vormen. Pestgedrag vermindert of verdwijnt.
(Bron: zie literatuurlijst 7)
Welbevinden en betrokkenheid zijn fundamentele sleutels om tot ontwikkeling te komen. Buiten leren stimuleert niet alleen het welbevinden, maar blijkt ook een positief effect te hebben op de inhoudelijke betrokkenheid in de les, ... zowel buiten als binnen.
(Bron: zie literatuurlijst 13, 17, 20)
Kinderen raken buiten hun energie beter kwijt. Ze moeten minder stilzitten en kunnen meer gebruik maken van de open ruimte. Buiten leren zorgt voor meer fysieke activiteit en een grotere fitheid.
(Bron: zie literatuurlijst 2)
De concreetheid van de buitenruimte, de ruimte voor non-verbale ondersteuning alsook de vele spreekkansen zijn sterke troeven voor de taalontwikkeling die binnen niet altijd dezelfde ruimte krijgen.
(Bron: zie literatuurlijst 19)
Onderzoek bevestigt dat het verhogen van de tijd die schoolkinderen buiten doorbrengen bij daglicht het voorkomen van bijziendheid met de helft kan doen verminderen. Buitenactiviteiten kunnen ook de progressie van bijziendheid vertragen bij degenen die al getroffen zijn. Zo blijken bijvoorbeeld kinderen in Noorwegen beduidend minder last te hebben van bijziendheid.
(Bron: zie literatuurlijst 9)
- Chawla, L. (2022). Childhood nature connection and constructive hope. In Springer eBooks (pp. 95–122).
- Colella, D., & D’Arando, C. (2021). Teaching styles and outdoor education to promote non-linear learning. In Journal of Physical Education and Sport, Journal of Physical Education and Sport (Vol. 21, Issue Supplement issue 1, pp. 507–513) [Journal-article]. JPES.
- Departement Omgeving. (2021, season-03). Wetenschappelijk rapport en bevraging: Natuurbetrokkenheid bij jongeren in het secundair onderwijs.
- Dettweiler, U., Lauterbach, G., Mall, C., & Kermish-Allen, R. (2022). Fostering 21st century skills through autonomy supportive science education outside the classroom. In Springer eBooks (pp. 231–253).
- Dettweiler, U., Becker, C., Auestad, B., Simon, P., & Kirsch, P. (2017). Stress in school. Some empirical hints on the circadian cortisol rhythm of children in outdoor and indoor classes. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14(5), 475.
- Dillon, J., Rickinson, M., Teamey, K., Morris, M., Choi, M. Y., Sanders, D., & Benefield, P. (2006). The Value of Outdoor Learning: Evidence from research in the UK and elsewhere. The School Science Review, 87(320), 107–111.
- Harun, M. T., & Salamuddin, N. (2014). Promoting Social Skills through Outdoor Education and Assessing Its’ Effects. Asian Social Science, 10(5).
- High-Quality Outdoor Learning: Evidence-Based Education Outside the Classroom for Children, Teachers and Society ed. by Rolf Jucker and Jakob von Au (review). (2023b). Children, Youth and Environments, 33(3), 195–197.
- Hobday, R. (2022). Outdoor learning and children’s eyesight. In Springer eBooks (pp. 201–208).
- Kuo, M., Barnes, M. R., & Jordan, C. (2019). Do experiences with nature promote learning? converging evidence of a Cause-and-Effect relationship. Frontiers in Psychology, 10.
- Lundy, A., & Trawick‐Smith, J. (2020). Effects of active outdoor play on preschool children’s on-Task classroom behavior. Early Childhood Education Journal, 49(3), 463–471.
- Mann, J., Gray, T., & Truong, S. (2022). Rediscovering the potential of outdoor learning for developing 21st century competencies. In Springer eBooks (pp. 211–229).
- Mann, J., Gray, T., Truong, S., Brymer, E., Passy, R., Ho, S., Sahlberg, P., Ward, K., Bentsen, P., Curry, C., & Cowper, R. (2022). Getting out of the classroom and into nature: A Systematic Review of Nature-Specific Outdoor Learning on school children’s Learning and development. Frontiers in Public Health, 10.
- Martin, P. (2004). Outdoor adventure in promoting relationships with nature. Journal of Outdoor and Environmental Education, 8(1), 20–28.
- Marchant, E., Todd, C., Cooksey, R., Dredge, S., Jones, H., Reynolds, D., Stratton, G., Dwyer, R., Lyons, R. A., & Brophy, S. (2019). Curriculum-based outdoor learning for children aged 9-11: A qualitative analysis of pupils’ and teachers’ views. PLOS ONE, 14(5), e0212242.
- Mieras, M. (2016). BuitENTijd = leertijd. In Literatuurstudie. (2.36 MB) "pdf"
- Mygind, E., & Bølling, M. (2022). Pupils’ Well-Being, Mental and Social Health. In Springer eBooks (pp. 153–168).
- Schroth, S. T. (2023). Creativity and outdoor education. In Springer eBooks (pp. 119–145).
- Visning av Language Learning in Outdoor Environments: Perspectives of preschool staff. (n.d.).
Juf Sarah Casaer van lagere school Appeltuin uit Leuven vindt het belangrijk dat haar leerlingen de wereld ervaren met al hun zintuigen. “Met de tablet op zoek gaan naar symmetrie in de buurt beklijft zoveel meer dan prentjes in je schrift vergelijken. ‘Kijk, dat blad !’, ‘Oh, die twee huizen zijn symmetrisch gebouwd’ ... En ook verkeersborden en logo’s van auto’s blijken symmetrie te bevatten.”
In Stedelijke Basisschool Kosmos in Antwerpen trekken meester Marc Papanikitas en zijn collega's letterlijk aan de buitenleskar. Zij gaan dagelijks met de bolderkar naar buiten om les te geven aan zijn kleuters. “Het maakt me blij wanneer ik onze kinderen met natuurlijke dingen zie spelen en leren in onze avontuurlijke tuin of in ons park. Onze insteek? Kinderen opnieuw laten leren in de natuur met basic materiaal: kampen leren bouwen, de seizoenen ontdekken en de pracht en praal van de natuur ervaren in alle geuren en kleuren.”
Geert Boeckx van Hivset, secundaire school in Turnhout is ook helemaal gewonnen voor buitenlessen: "Buiten leren is, letterlijk en figuurlijk, het geven van zuurstof aan lessen, de leerstof en de leerlingen. Bovendien ervaar je samen met de klas een soort van 'vrijheid' wanneer je buiten de vier muren van een klaslokaal kan treden."
Gwen Van Herreweghe, directeur van GBS Welle in Denderleeuw: Wij houden in april een hele buitenlesweek. Alle klassen boeken in een weekplanning hun buitenlessen in, in de verschillende groene en gewone buitenzones op onze school. Alle mogelijke lessen komen aan bod en onze kleuterklassen bouwen zelfs een echte buitenklas.”
Voor juf Sara Claessens van Leefschool Uniek in Genk betekent buiten lesgeven niet alleen een verandering van omgeving, maar ook een kans om een verbinding met de natuur te creëren. “Hierdoor ontwikkelen mijn kleuters respect en begrip voor hun omgeving. Buiten lesgeven is meer dan alleen kennisoverdracht. Het is een kans om te leren met al onze zintuigen. Het is leuk om te zien dat mijn kleuters meer betrokken zijn en tegelijkertijd meer bewegen en frisse lucht krijgen.”
In Poer in Heule merken de leerkrachten dat de kleuters buiten meer gestimuleerd worden om zelf met materialen aan de slag te gaan. “Onze kleuters zoeken materiaal in de natuur en maken er zelf een spel mee. Of ze gebruiken speeltuigen voor iets helemaal anders dan waarvoor ze bedoeld zijn. Het is mooi om te zien dat ze openstaan om zelf te creëren en te ontdekken”, aldus juf Babs Vermeylen van Poer.